تاریخ حضور منجمیها در گیلان و پیروزیهای میرزاموسی منجم‌باشی در سرحدات ایران
عمارت منجم‌باشی در زمان فتحعلیشاه و امارت و حکمرانی میرزاموسی منجم‌باشی فاتح جنگهای ایران و روس در لنگرود بنا گردیده. پیش از فتحعلیشاه در همین مکان ابنیه‌ی دیگری از این خاندان بوده که در اثر آتش‌سوزی از بین رفت و این عمارت در زمان فتحعلیشاه جایگزین شد. خاندان منجم‌باشی به روایت مرحوم عبدالباقی معتضد منجمی از هزارسال پیش در لنگرود ساکن بودند و فردی از این خاندان با نام حکیم منجم» در همان زمان به سوریه رفت و شاخه‌ای از شیعه را در آنجا رواج داده است؛ مدفن وی در حلب است. برخلاف نظر برخی اشخاص نامطلع که ظهور منجمیها در لنگرود را به پیوندهای فامیلی با خاندان قاجار مرتبط می‌کنند این خانواده خیلی پیشتر از پادشاهی قاجار در لنگرود حضور داشتند. عبدالحسین رفیعی‌پور لاهیجی در کتاب سیمای لنگرود به نقل از هنوی» می‌آورد که: در زمان افشار هنگامی که جان التون در لنگرود به کشتی‌سازی مشغول بود میرزامهدی منجم‌باشی دریاسالار لنگرود بود». افشین پرتو در کتاب تاریخ گیلان» آورده: هنگامیکه آغامحمد خان به پادشاهی رسید برای تصرف ولایات برخاست به هرجا که پاگذاشت ویرانی به بار آورد و وقتی که به سرحد گیلان رسید حاکم رشت هدایت‌الله‌خان از میرزا صادق منجم‌باشی لنگرود درخواست کرد که به میانجی‌گری پیش آغامحمدخان رود تا با او صلح نموده و گیلان را از تاخت و تاز شاه محفوظ بدارد و میرزاصادق‌خان منجم‌باشی نیز چنین کرد.» در اینجا صحبتی از پیوند فامیلی با شاه قاجار درمیان نیست. اما در زمان فتحعلیشاه میرزاموسی منجم‌باشی به امارت لنگرود رسید. او در جنگهای بسیار چه در گیلان و رویارویی با روس و چه در اقصا نقاط ایران از جمله خراسان دست برتر را داشت و در هر ولایت که وارد شد مرزهای ایران را از دستبرد بیگانه محفوظ داشت. وی به سبب تدبیر و شجاعتش بسیار محبوب قائم مقام فراهانی بود. او در گیلان در دو جنگ پی در پی دو شکست سنگین بر روس وارد آورد و گیلان را برای ایران محفوظ نگه داشت. پس از شکست روسها شاه قاجار جهت خشنودی‌ای که از این سالار جنگاور باتدبیر پیدا نمود دختر خویش شاه‌جهان» را به عقد پسر میرزاموسی منجم‌باشی، عبدالباقی منجم‌باشی درآورد و همچنین حکومت کل گیلان را به میرزاموسی سپرد. هم‌اکنون تصویر شاه‌جهان در عمارت منجم‌باشی موجود است. این خانم شصت‌سال در لنگرود و در همین عمارت ساکن بود و در اواسط حکومت ناصرالدین شاه فوت کرد.
ملاحظه می‌فرمایید که برخلاف ادعای ناآگاهانه‌ی برخی، حضور منجمیها منوط به پیوند خانوادگی قاجار نبوده و بسیار پیشتر از آن در لنگرود چه به عنوان سرداران جنگی و دریاسالاران و چه به عنوان حاکمان لنگرود و گیلان در لنگرود ساکن بودند.
میرزاموسی منجم‌باشی پس از شکست روسها و به دست گرفتن حکومت گیلان آسودن و خوش‌نشینی پیشه نکرد بلکه به سامان دادن سپاه جنگی خود همت گماشت و نیروهای مختلف را جهت ایجاد بازدارندگی روس در مراکز حساس سکنیٰ داد. منجمله دیلمانیان را به سیاهکل امروزی کوچاند و شهر سیاهکل را بنا نهاد تا با دادن امتیازاتی به جنگاوران دیلمی آنان را برای روز مبادا دلگرم و آماده نگه دارد. الکساندر خودزکو مامور کنسول روس به سبب کدورتی که از این سردار پر هیبت داشت در سفرنامه‌اش از روی حسادت و انتقام‌گیری می‌نویسد که لنگرود را فتحعلیشاه به منجمی دربار خود هبه کرده است». اما ایرانی با ریشه و اصیل با این جملات کینه‌توزانه پی به زبونی دشمن مهاجم می‌برد و بر او ریشخند می‌زند. آنکس که تاریخ خوانده می‌داند اگر میرزاموسی منجم‌باشی نبود نه تنها گیلان که مازندران و نیز خزر ملک طلق روس می‌شد همانطور که قفقاز از دست عباس میرزا بیرون رفت و روس بر آن چنگ انداخت. میرزا موسی منجم‌باشی نه تنها گیلان را محفوظ داشت بلکه نقش بازدارنده برای مازندران نیز ایفا کرد. از خودزکو سرکنسول دولت م انتظار نمی‌رود که بعد از آن شکست سنگین با ایرانیها از در انصاف درآید و از پیروزی و اقتدار سردار لنگرودی تمجید کند.
میرزاموسی‌منجم‌باشی پس از این اقدامات از طرف قائم‌مقام به خراسان رفت و هرات را که در آنزمان اعلام استقلال می‌نمود بر سر فرمان آورد و از جداشدنش پیشگیری کرد و مرزهای خراسان را سامان داد و حاکم سبزوار گشت. میرزاموسی مدتی نیز در یزد حکومت کرد و بناهایی از جمله آب‌انبار منجم‌باشی و مسجد و آثار دیگر باقی گذاشت. میرزاموسی در محفوظ داشتن ولایات مختلف ایران چنان همت درخشنده‌ای از خویش نشان داد که در یک مقال کوتاه نمی‌گنجد و نگارنده منابع بسیاری در این زمینه بدست آورده‌ام که متوالیا آنها را نشر خواهم داد. و خواننده از مجموعهٔ اقدامات این سردار مدبر و فاتح درخواهد یافت که چه نابغه‌ی نادره‌ای در تاریخ نزدیک به عصر ما در لنگرود وگیلان و در سراسر ایران طلوع کرد و صد افسوس که چنین نابغه‌ای با آن اقتدار در تدبیر اداره‌ی مملکت بر اثر پروپاگاندای حکومت پهلوی در تاریخ‌نگاری نویسندگانی همچون عباس اقبال آشتیانی مغفول و یا پنهان مانده و آنها که باید از مفاخر و ستاره‌های نادر این سرزمین آگاه باشند به غفلت راه می‌سپارند و تسلیم یأس و خودکم‌بینی می‌شوند بی‌آنکه از پیروزیهای ایرانیان در جنگهای با روسیه اطلاع داشته باشند تنها از شکستها و ناکامیهای آن سخن باخبرند.
نویسنده: سوفیا صالح‌پور
کانال تلگرام:
https://t.me/postmodernliterature
تاریخ حضور خاندان منجمیها در لنگرود و پیروزیهای میرزاموسی منجم‌باشی در سرحدات ایران
لنگرود ,منجم‌باشی ,گیلان ,میرزاموسی ,روس ,زمان ,در لنگرود ,از این ,رفت و ,را به ,و در
درباره این سایت